Tartan czyli tradycja w kratkę

 

Podczas gdy tartan odnosi się do szachownicy, angielskie słówko plaid jakie pochodzi od gaelickiego plaide czyli koc lub pled - do szkockiej kratki. Jest nim zawsze górna  część ubioru zwinięta pod ramieniem i przypięta broszką z lewej strony. No i oczywiście kilt z podwójnej długości tartanu. Tak właśnie prezentuje się Lord Mungo Murray, syn 1 Markiza Atholl w tradycyjnym stroju ubieranym na polowania do jakiego zazwyczaj wkładano jeszcze modny kubrak. Jego tartan to czerwone paski na złotym tle, przy czym złoto jest oczywiście symbolem szlachectwa. A szlachta Highlands nie zależała jak w Anglii od tytułów feudalnych  i nadanej ziemi, ale od krwi. 

 

John Michael Wright 1683

od lewej Lord David Douglas-Hamilton na swoim ślubie przed katedrą w Glasgow w towarzystwie brata, Lorda George'a Douglasa-Hamiltona, 10 hrabiego Selkirk,  16 październik 1938 r.

zdjęcie: Fox Photos/Hulton Archive/Getty Images

Tartany do XVIII w. najprawdopodobniej nie miały ściśle określonych, klanowych wzorów. Na ich odmienność w różnych rejonach Szkocji wpływały zapewne lokalna dostępność barwników i tradycja a nie ścisłe przepisy. Portrety szlachty szkockiej w strojach narodowych z XVI-XVIII w. prezentują zazwyczaj zupełnie dowolne wzory krat u przedstawicieli jednego klanu. Tartany powstały i były początkowo używane przez szkockich górali i mieszkańców wysp. Własne tartany przybrały również szkockie rody z Nizin (Lowlands) i Pogranicza (Borders), które, zazwyczaj silnie zanglicyzowane, nigdy wcześniej tartanów nie nosiły. Od XIX w. wraz z renesansem świadomości narodowej Szkotów i modą na tradycje ujednolicono wzory tartanów, przypisując ściśle określone wzory odpowiednim klanom, jednostkom wojskowym, organizacjom, miastom i hrabstwom. Rejestrację nowych wzorów i nadzór nad poprawnym i legalnym używaniem dawnych sprawuje urząd herolda Szkocji (The Court of Lord Lyon King of Arms). Niektóre klany używają kilku wzorów tartanów - codzienny (ang dress), bojowy (battle) czy myśliwski (hunting). W wielkich klanach osobny wzór tartanu ma wódz z najbliższą rodziną. Niekiedy wyróżnia się też damską wersję tartanu klanowego. Osobne wzory tartanów przysługują rodzinie królewskiej, jako potomkom Stuartów (Royal Stewart). Wraz ze wzrostem popularności kultury szkockiej, nowe wzory tartanów powstały w środowiskach szkockich emigrantów w USA i Kanadzie, gdzie prócz klanowych tartanów często stosowane są tartany terytorialne (np. Yukonu, Nowej Szkocji czy American with Eagle).

16 szef Macnab, Sir Henry Raeburn, 1802

Ten XIX-wieczny bum na tradycyjny strój Highlands i w ogóle Szkocję dotarł również, jeśli nie przede wszystkim na dwór królowej Wiktorii. Para oczarowana podróżą po tym regionie zdecydowała się zakupić majątek Balmoral Castle w 1847 r. Albert rozbudował zamek i przeprojektował wnętrza w szkockim stylu Baronial gdzie wystrój stanowił tartan Highlands, chinz z kwiatami ostu a ściany zdobiły trofea i broń. Stworzył nawet wzór tartanu przeznaczony wyłącznie dla rodziny królewskiej (nadal w użyciu) jaki wykorzystał również w dekoracjach zamku. Po śmierci Alberta Highlands był ulubionym miejscem Wiktorii a zamek często odwiedzała z rodziną. Do dziś Balmoral jest popularnym miejscem pobytu rodziny królewskiej.

 

Salon, Balmoral Castle 1873

© Bridgeman Art Library

i poniżej Królewska rodzina od lewej  Jerzy, Książe Kent, jego matka, Królowa Maria Teck , Elżbieta, późniejsza Królowa Matka z mężem -  Jerzym, Księciem Yorku, Balmoral Castle, Szkocja, l. 20te

zdjęcie:  Hulton Archive/Getty Images

i w 1960



poniżej  Tartan księcia Alberta i kilt księcia Charlesa, 1990

 Tak. Lata 80te aż do pierwszej połowy l. 90tych były zdominowane przez kratkę i moim zdaniem jest ona synonimem tamtego okresu, przynajmniej w zakresie prywatnym. Tartany i szkockie motywy nosiłam na plisowanych spódnicach, kurtkach i płaszczach, zanim w szafie zagościł oryginalny Montgomery w kolorze green. Kraty, wzory Fair Isle, jesienią zwłaszcza, wywołują we mnie od zawsze bardzo ciepłe i pozytywne skojarzenia związane nie tylko z angielską wsią, wzgórzami Highlands czy spacerami po lesie ale i okresem dziecięcej beztroski.

  

  wnętrza Ralph'a Laurena

i kolekcja Brookfield

       

piknik na wzgórzach, 1900

zdjęcia: Country Life

Isle of Arran





KONEKSJE

          

  

          

król Edward VII

Edward VIII, książę Windsoru

Ewan McGregor  

najbardziej znany w show biznesie Szkot,
Sean Connery

&

romantyczne inspiracje innego Szkota, który powołał magiczne kolekcje 

Widows of Culloden oraz Highland Rape

- Alexandra McQueena

 

a w nawiązaniu do ex Bonda - Seana Connery'ego, inny plan produkcji z jego udziałem - Osaczeni i jedno z bardziej klimatycznych miejsca - Eilean Donan Castle gdzie w 1999 r. partnerowała mu Catherine Zeta Jones. Zresztą chyba wizytówka tej Szkocji, którą czasem postrzega się jako krainę jezior, zamków i mgieł, by nie pominąć duchów....  Inną stroną są wzgórza, torf, whiskey i polowania. Klany, wełna i kilt oraz trzy podstawowe słowa szkockiej tradycji jakie wniosły w historię stylu ponadczasowość trendów: tweed, argyle i właśnie tartan.